علامه جلال‌الدین محمد دوانی مشهور به محقق (۸۳۰ دردوان کازرون – ۹۰۸ هجری قمری) ، عارف، حکیم، متکلم و دانشمند بزرگ سدهٔ نهم ( برابر قرن پانزدهم میلاد ) ایرانی است. برای تکمیل تحصیلات، دوان را به قصد شیراز ترک کرد. وی در آنجا نزد اساتید برجسته تفسیر را فراگفت و شهرت فراوانی در فارس به‌دست‌آورد؛ به‌طوری‌که از همه جای دنیا، ( از روم و آذربایجان و بغداد و هرمز و کرمان و طبرستان و خراسان) ، دانش‌پژوهان رهسپار شیراز می‌شدند و از محضر درس او استفاده می‌کردند.
دوانی، دوباره در زمان سلطنت پادشاهان آق قوینلو بر فارس، به فارس بازگشت و مقام قضا را در منطقه با اختیارات کامل و تام برعهده گرفت.
وی نکات فلسفی، عرفانی و کلامی را در کتاب شرح الرباعیات خود آورده‌است . رباعی زیر از رباعیات فلسفی عرفانی اوست:
| هستی تو به ذات و ما به تو هست نما | الّله چه تفاوت ز کجا تا بکجا | |
| هستی تو غنیّ مطلق و خلق گدا | دارند ز تو وجود و از خویش فنا |
سمت راست: قطب الدین شیرازی
سمت چپ: علامه دوانی
محمود بن مسعود بن مصلح به قطب الدین شیرازی دانشمند، طبیب، فیزیکدان، ریاضیدان و منجم ایرانی یکی از بزرگترین دانشمند ایرانی، و فیلسوفان صوفی منش بود. وی در ماه صفر ۶۳۴ ه.ق در خانواده ای دانشمند متولد شد.
خرقهى تصوف را در ده سالگى از دست پدر خود پوشید. در چهارده سالگى پدرش فوت کرد و او به جاى پدر به عنوان چشم پزشک در بیمارستان شروع به کار نمود. در این وقت به تحصیل قانون می پردازد و بعد کتاب قانون را تجزیه و تحلیل می نماید و در سال (۶۸۱) سه کتاب درباره شرح قانون می بیند.
از آثار علامه قطب‌الدین شیرازى کتاب دره التاج است که پس از شفا مهم‌ترین تألیف جامعی است که در علوم فلسفی به تالیف رسیده است .
علامه قطب‌الدین شیرازی در علم موسیقی و فیزیک نیز از سرآمدان زمان خود بوده است. وی بخش مفصلی از کتاب دائره‌المعارف چند جلدی خوذ (دره التاج) را به موسیقی اختصاص داده است.
#مشاهیر همشهری_موزه تاریخ فارس
منابع :